Uzun yıllardır hakemlerle ilgili tartışmalar bitmek bilmiyor. Spor programlarında pozisyonlar ileri geri sarılıyor. Derin pozisyon analizleri yapılıyor. Hakemlerin maçlarda verdiği anlık kararlar ve yaptığı hatalar haftalarca tartışılabiliyor. Kulüpler hakem hatalarından şikayet ediyor. Maalesef bu konuya bir türlü çözüm bulunamıyor.
Son dönemlerde bu hataları önlemenin yolunun teknolojiden ve teknolojik bir yenilik olan video hakemden geçtiği ifade ediliyor. Bir süredir futbol gündemimizde olan bu konu, devam eden hakem hatalarıyla birlikte ana gündem haline geldi. Futbol federasyonu, kulüpler ve ilgili diğer taraflardan arka arkaya açıklamalar yapılıyor. Bir kesim bu teknolojiyi desteklerken, diğer kesim ise bunun karşısında yer alıyor.
Nasıl çalışıyor?
Video hakem, aslında gelişen teknolojilerin ortaya çıkardığı ve bir süredir dünya futbolunun da gündeminde olan konulardan birisi. Bu uygulamaya Video Yardımcı Hakem (Video Assistant Referee-VAR) sistemi de deniyor. Futbol kurallarını düzenleyen Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (IFAB) tarafından gündeme getirilen ve kuralları belirlenen bu sistem çeşitli ülkelerde başta hazırlık maçları ve alt yaş kategorilerindeki maçlar olmak üzere bir süredir test ediliyor. Japonya’da Aralık 2016’da düzenlenen Kulüpler Dünya Kupası’nda ise sistem test amaçlı olarak, ilk kez bir FIFA organizasyonunda kullanıldı.
Video hakem sistemi temel olarak maçlarda geçmişten beri tartışmalara ve haksızlıklara neden olan pozisyonlarda hakemin doğru karar vermesine yardımcı olmayı amaçlıyor. Video hakem sistemini, maç esnasında hakemin tereddüt ettiği veya oyuncuların çok yoğun bir şekilde itiraz ettiği pozisyonlarda hakemin stadyumda veya yanındaki bir canlı yayın aracı içinde ekran başında pozisyonların tekrarını izleyen diğer hakemlerle kulaklık ile iletişim kurduğu ve gelen bilgiye göre karar verdiği bir sistem olarak ifade etmek mümkün.
Teknolojiden kaçış yok
Maçlarda genellikle maçın sonucunu doğrudan etkileyebilecek en azından 2-3 tartışmalı pozisyon yaşanıyor. Hakemler de insan ve hatalar yapabiliyorlar. Bu da çok doğal. Futboldaki bazı pozisyonları uzmanlar ekran başında günlerce tartışıp fikir birliğine varamıyorlar. Bu pozisyonları anlık bir şekilde değerlendiren hakemlerin tüm kararları doğru vermesi mümkün değil. Özellikle insan gözünün yakalayamayacağı hızda gerçekleşen karışık pozisyonlarda hakemlerin yanlış karar verme olasılığı daha da yükseliyor.
Bununla birlikte futbolda hakemin yanlış verdiği veya yakalayamadığı bir pozisyon skora ve maç sonucuna doğrudan etki edebiliyor. Bu da kulüpler için can yakıcı olabiliyor. Bazen bir hatayla şampiyon veya ligden düşecek takım değişebiliyor. Bu nedenle kulüpler önemli maddi ve manevi zararlara uğruyor. Bir hatalı karar, yapılan büyük yatırımları boşa çıkarabiliyor. Kulüp bütçelerin çok büyüdüğü ve büyük yatırımların yapıldığı günümüzde hakemlik sistemini geleneksel yöntemlerle sürdürmeye çalışmak artık yeterli gelmiyor.
Bu hataları azaltmanın temel yolu da gelişen teknolojilerden daha fazla yararlanmaktan geçiyor. Teknoloji her şeyi etkilediği gibi sporu ve futbolu da kaçınılmaz olarak etkiliyor ve etkileyecek. Teknolojinin bu kadar geliştiği bilişim yüzyılında bu gelişimden ve yeni teknolojilerden kaçmak mümkün değil. Zaten gol çizgisi teknolojisi, hakemlerin birbirleriyle kulaklık ile iletişimi gibi çeşitli teknolojik yeniliklerin zaman içinde futbolda kullanıldığı görülüyor. Bu değişimin önünde durmak ve engellemek yerine, bu tür teknolojilerin en etkili ve verimli şekilde nasıl uygulanacağına odaklanmak gerekiyor.
Futbolu olumsuz mu etkileyecek?
Bir çok kişi video hakemin futbolun akışına uygun olmadığını, futbolu yavaşlatacağı veya soğutacağı gerekçelerini ileri sürerek bu sisteme karşı çıkıyor. Özellikle gri pozisyonlarda hakemin vereceği kararların daha da fazla tartışılabileceği ve hakemlerin otoritesinin zayıflayacağı ifade ediliyor. Bu sisteme başvurulduğu zaman oyunda bazı duraklamalar yaşanacağı ortada. Fakat yapılan açıklamalardan bu sistemin yalnızca topun kale çizgisini geçip geçmediği, kırmızı kartlar, penaltılar ve yanlış kişiye gösterilen kartlar gibi maçın sonucunu doğrudan etkileyen konularda kullanılacağı ifade ediliyor.
Bunun yanı sıra yoruma açık pozisyonlarda video hakemin karar vermeyeceği, ancak maçın hakemi sorarsa pozisyon hakkında görüş bildireceği, nihai kararı hakemin vereceği, bir kararın çok açık bir şekilde hatalı olduğu görülmedikçe hakem kararının geçerli olacağı belirtiliyor. Bu nedenle video hakem uygulamasından kaynaklı duraklamaların maçların akışını çok olumsuz etkileyeceğini ifade etmek gerçekçi görünmüyor. Ayrıca minimum müdahale, maksimum fayda prensibiyle bu uygulamayı maçın akışını mümkün olduğunca kesmeyecek şekilde tasarlamak, uygulamak ve zaman içinde daha da geliştirmek mümkün.
Haksızlıklar önlenecek, adalet sağlanacak
Bununla birlikte bu sistemin hakem hatalarından kaynaklanan haksızlık ve adaletsizlikleri büyük oranda önleyebileceğini ifade etmek yanlış olmayacak. Video hakem yardımıyla maç sonucunu etkileyen kritik hakem hatalarının önüne geçilmesi mümkün olabilecek, önemli hatalı kararlar maç esnasında düzeltilebilecek, bu sayede hatalı bir gol kararı veya penaltı ile kazanılan maçlar büyük oranda azalacak, hakemin görmediği kart gerektiren hareketler cezasız kalmayacak veya yanlış kırmızı kart kararlarının düzeltilmesi mümkün olabilecek.
Bu sayede hakem hatalarının maç sonuçlarına etkisi azalabilir, maç skorları daha adil bir şekilde oluşabilir, maç sonuçlarına yönelik kamuoyundaki adalet ve güven duygusu yükselebilir. Bunun yanı sıra hakemler üzerinde yapılan manipülasyon azalabilir. Bazı takımların hakemler tarafından korunduğu savları büyük oranda geçersiz hale gelebilir. Bu şekilde ülkemizde yıllardır tartışma konusu olan federasyon ve kurullarına güven artabilir. Bütün bunlar da bozuk futbol düzenimizin bir nebze olsun düzelmesine katkı sağlayabilir.
Fakat tabii ki bu sistemi futbolumuzdaki tüm sorunları çözebilecek sihirli bir sistem olarak görmemek gerekiyor. Bu sistem hakemin yerini alan değil, hakeme yardımcı olan bir sistemdir. Futbolun özelliğinde bulunan gri alanlar nedeniyle sahalardaki tüm hakem hatalarını sıfırlamak mümkün değil. Fakat en azından maçların sonuçlarını etkileyen kritik hataların önemli oranda düşeceğini ifade etmek yanlış olmayacak. Bunun sağlayacağı faydalar da ortada.
Uygulamanın başlangıç dönemlerinde çeşitli zorluklar yaşanabilir. Pozisyon tartışmaları başka bir düzleme taşınabilir. Fakat zamanla adaptasyon sorunlarının azalacağını ve bu sistemin genel olarak futbola faydalı olacağını ifade etmek gerekiyor. Bu nedenle bu yeni sisteme engel olmak ve suni tartışmalarla vakit kaybetmek yerine kaçınılması mümkün olmayan bu teknolojik gelişmeyi futbola en uygun şekilde entegre etmeye çaba göstermek ve bir an önce hayata geçirmek önem taşıyor.
Gürdoğan Yurtsever
www.fenerbahcekitap.com
www.icdenetim.net
admin@fenerbahcekitap.com
Fenerbahçe Dergisi’nin Kasım 2017 sayısında yayımlanmıştır.
